(1) มะลิลามีชื่อทั่วไป (ชื่อสามัญ) ในภาษาอังกฤษคือ Arabian jasmine หรือ “ดอกมะลิอาหรับ”

(2) มะลิลามีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Jasminum Sambac(L.) Aiton

(3) มะลิลามีถิ่นกำเนิดในแถบเอเชีย โซนประเทศอินเดียและคาบสมุทรอาระเบีย

(4) มะลิลาเป็นดอกประจำชาติของประเทศฟิลิปปินส์ซึ่งรู้จักกันในชื่อ Sampaguita

(5) มะลิลาเป็นหนึ่งในสามของดอกไม้ประจำชาติของอินโดนีเซียโดยมีชื่อว่า Melati Putih

(6) สมัยก่อนคนไทยนิยมนำดอกมะลิลามาทำเป็นน้ำลอยมะลิเพื่อดื่มและใช้ทำขนม

(7) คนไทยนิยมนำดอกตูมของมะลิลามาร้อยเป็นพวงมาลัยเพื่อนำไปถวายพระและนำไปกราบแม่ในวันแม่

(8) ดอกมะลิลาจะเป็นดอกตูมอยู่หลายวัน แต่จะบานวันเดียวแล้วก็โรย โดยจะส่งกลิ่นหอมอ่อนๆ ตลอดวัน

(9) มะลิลาเป็นดอกไม้สีขาวแต่พอโรยแล้วกลีบดอกจะกลายเป็นสีม่วง

(10) มะลิลามีชื่อเรียกแตกต่างกันไปตามภาคต่างๆ ในประเทศไทย

-:-  ภาคกลางเรียกมะลิซ้อน  -:-

-:- ภาคเหนือเรียกมะลิป้อม  -:-

-:- เชียงใหม่เรียกมะลิขี้ไก่ (ละว้า-เชียงใหม่เรียกเตียมูน)  -:-

-:- แม่ฮ่องสอนเรียกมะลิหลวง (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอนเรียกข้าวแตก)  -:-

(11) ด้วยกลิ่นที่หอมหวานมะลิลาจึงถูกนำไปใช้ทำน้ำหอมและทำชาอีกด้วย

(12) มะลิลาออกดอกตลอดปี และจะออกดอกมากในฤดูฝน แต่ออกดอกน้อยในฤดูหนาว

(13) มะลิลาเป็นมะลิที่นิยมปลูกเพื่อการค้ามากที่สุดในปัจจุบัน

ดอกอะไรเอ่ยบานแล้วคว่ำหน้าลง

ดอกไม้ของกวักนางพญาใหญ่นี่เองค่ะ

ต้นดอกไม้สีขาวอีกต้นหนึ่งที่อยู่ในบ้านเรา ถามแม่ก็ไม่ได้คำตอบว่าเป็นต้นอะไร รู้แต่ว่ามีคนให้มาอีกที และมีความหมายเกี่ยวกับโชคลาภเงินทองและเมตตามหานิยม เราลองค้นข้อมูลอยู่นานกว่าจะสรุปออกมาได้ว่าน่าจะเป็นกวักนางพญาใหญ่ซึ่งเป็นหนึ่งในตระกูลว่าน โดยกวักที่มีลักษณะคล้ายกันมากๆ จะมีอยู่ 3 ชนิด คือ กวักพุทธเจ้าหลวง กวักนางพญาใหญ่ และกวักนางพญามหาเศรษฐี

กวักทั้ง 3 ชนิดนี้ถ้าดูผิวเผินก็แทบจะแยกไม่ออกเลยค่ะ วิธีที่พอจะใช้สังเกตเพื่อแยกความแตกต่างของกวักทั้ง 3 ชนิดนี้ เราขออ้างอิงจากหนังสือชื่อสารพัดว่าน ตำราว่าน 108 และสมุนไพร โดยคุณแสวง เพชรศิริ ซึ่งจะตัดมาเฉพาะลักษณะเด่นๆ ของกวักแต่ละชนิดเพื่อให้เป็นจุดสังเกตนะคะ

ถึงจะได้ความรู้จากตำราแล้ว แต่พอเอาเข้าจริงๆ ก็ดูยากอยู่ดีค่ะ บอกตามตรงว่าเราก็ไม่ได้มั่นใจ 100% ว่าต้นที่เรามีคือกวักนางพญาใหญ่ อาศัยจับข้อสังเกตว่ามีส่วนที่ไม่ตรงกับลักษณะของกวักอีก 2 ชนิด รวมทั้งเก็บข้อมูลจากกระทู้ที่ผู้มีความรู้และประสบการณ์เคยเห็นต้นจริงๆ ของกวักทั้ง 3 ชนิดมาแบ่งปันความรู้ให้ ท่านใดสนใจตามไปอ่านดูได้จากลิงค์ข้างล่างนี้เลยนะคะ มีอธิบายพร้อมรูปตัวอย่างไว้ให้ดูดีทีเดียวค่ะ

>> ว่านมหาโชค

>> เอารูปกวักนางพญาใหญ่มาฝากครับป๋ม

>> ดอกไม้ ขาวและหอม ค่ะ

>> ว่านอะไร

>> ว่านกวักพุทธเจ้าหลวง

กวักนางพญาใหญ่เป็นพืชล้มลุกที่มีลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดิน มีใบสีเขียวเข้มเป็นเงา ดอกเป็นสีขาว เวลาบานจะคว่ำหน้าลงค่ะ ที่บ้านเราปลูกในกระถาง มีอยู่กระถางเดียว ตอนที่ออกดอกในช่วงหน้าหนาวประมาณเดือนธันวาคมถึงกุมภาพันธ์ก็จะออกดอกถี่ๆ ตามกันมาหลายๆ ช่อเลย แต่พอหน้าร้อนก็ไม่เห็นมีดอกแล้วค่ะ

ความเชื่อเกี่ยวกับกวักนางพญาใหญ่นั้น มีบันทึกที่สืบต่อกันมาว่าถ้าปลูกไว้ที่หน้าบ้านจะช่วยให้มีโชคลาภ มีเงินทองไหลมาเทมา ถ้าค้าขายก็จะขายดิบขายดี รวมทั้งยังช่วยให้ผู้ปลูกมีอำนาจ เกียรติยศ มีสง่าราศี ตามชื่อนางพญาใหญ่ด้วยนะคะ

อนุกรมวิธานของกวักนางพญาใหญ่

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของกวักนางพญาใหญ่

กวักนางพญาใหญ่เป็นพืชล้มลุก มีต้นเป็นพุ่มสูงประมาณ 30 – 50 เซนติเมตร มีส่วนของลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดินมีสีขาวเหมือนหอมหัวใหญ่ ดอกมีสีขาว ใบสีเขียวจัดเป็นมันเงา 

ดอกดอกของกวักนางพญาใหญ่มีสีขาว เป็นรูปทรงกรวยมี 6 กลีบ ออกดอกเป็นช่อๆ ละ 8-9 ดอก เกสรดอกยาวและมีตุ่มที่ปลายเกสรเป็นสีเหลือง ดอกมีกลิ่นหอมอ่อนๆ ก้านดอกจะสูงพ้นขึ้นมาจากต้นและใบทำให้ดูโดดเด่น และเวลาดอกบานจะคว่ำหน้าลง โดยในแต่ละช่อจะค่อยๆ ทยอยบานทีละ 2-3 ดอก

ใบใบของกวักนางพญาใหญ่เป็นใบเดี่ยวรูปทรงรีมีสีเขียวเข้มเป็นมันวาว แผ่นใบจะบิดเล็กน้อย ปลายใบแหลม ก้านใบแตกขึ้นมาจากตรงกลางหัว ลักษณะที่สำคัญของใบกวักนางพญาใหญ่คือเมื่อนำส่วนปลายใบและโคนก้านใบมาพับทบกัน จะแบ่งครึ่งส่วนของใบและก้านได้พอดี

ลำต้นกวักนางพญาใหญ่มีลำต้นลักษณะเป็นกาบก้านใบ มีหัวอยู่ใต้ดินเป็นสีขาวเหมือนหัวหอมใหญ่

การขยายพันธุ์กวักนางพญาใหญ่ ทำได้โดยการแยกหน่อจากต้นเดิม

การปลูกและการดูแลรักษา

การปลูกกวักนางพญาใหญ่จะต้องคำนึงถึงการระบายน้ำและอากาศเป็นหลัก เพราะถ้าน้ำมากเกินไปหรือดินระบายน้ำได้ไม่ดี จะทำให้หัวเน่าได้ การเตรียมกระถางปลูกให้รองก้นกระถางด้วยอิฐมอญทุบแบบหยาบๆ แล้วจึงใส่ดินปลูก จากนั้นนำหัวที่เตรียมไว้ลงปลูกโดยจะต้องให้หัวโผล่พ้นดินขึ้นมาครึ่งหนึ่ง และอย่ากดดินให้แน่นจนเกินไป เสร็จเรียบร้อยแล้วจึงรดน้ำตามพอให้เปียกจนทั่วแต่อย่าให้แฉะ

การดูแลรักษา

แสง กวักนางพญาใหญ่ชอบแดดปานกลาง ซึ่งอาจจะปลูกไว้ในที่แดดรำไรหรือโดนแสงแดดเพียงครึ่งวัน

น้ำ การรดน้ำให้รดแต่พอดี ไม่ให้เปียกแฉะมากเกินไปเพราะจะทำให้หัวเน่าได้

ดิน ควรจะเป็นดินที่ระบายน้ำได้ดี โดยอาจจะใช้ดินร่วนหรือดินร่วนปนทรายก็ได้

อีกหนึ่งดอกไม้สายพันธุ์เดียวกับลิลลี่ หรือถ้าเป็นเมืองไทยของเราก็จะคุ้นเคยกันดีกับจำพวกว่านสี่ทิศ ว่านรางเงินเป็นไม้ประดับประเภทหัวที่มีดอกขนาดใหญ่ สีสันสดใส เลยเป็นอีกดอกไม้หนึ่งที่เราชอบเอาไว้ฝึกถ่ายรูปเพราะความที่มีดอกใหญ่และมีเกสรยื่นยาวโค้งงอออกมาจากดอก

เราเคยเห็นและถ่ายรูปดอกของว่านรางเงินนี้มาหลายปีแล้ว แต่เพิ่งจะมาหาข้อมูลจริงๆ จังๆ ว่าเป็นดอกอะไรก็เมื่อไม่นานมานี้นี่เอง แรกๆ ก็สับสนพอสมควร เพราะค้นๆ ไปก็เจอดอกไม้ที่คล้ายๆ กันกับรูปที่เรามี แต่จริงๆ แล้วเป็นคนละสายพันธุ์ ดอกไม้ที่อยู่ในวงศ์เดียวกับว่านรางเงินนี้มีทั้งสายพันธุ์ตามธรรมชาติกว่า 90 สปีชีส์ และมีการผสมข้ามสายพันธุ์อีกกว่า 600 สายพันธุ์ เพราะความที่มีดอกขนาดใหญ่และสวยงาม ยิ่งผสมข้ามสายพันธุ์ก็ยิ่งจะได้สีของดอกไม้ใหม่ๆ มากขึ้นเรื่อยๆ

ว่านรางเงินนี้จะออกดอกได้ตลอดปี ปีละ 2 – 3 ครั้ง ที่บ้านเราจะปลูกไว้ในกระถาง ใบสีเขียวเข้มเป็นพุ่มสวยงาม นอกจากความสวยงามของดอกแล้ว ว่านรางเงินยังมีสรรพคุณทางยาอีกด้วยนะคะ โดยว่ากันว่าในตำรายาโบราณได้มีการบันทึกเอาไว้ว่าใช้รักษาฝีได้เกือบทุกชนิด และยังช่วยแก้ปวดแก้ช้ำได้อีกด้วยค่ะ

สรรพคุณทางยาของว่านรางเงิน

ในตำรายาโบราณมีการบันทึกไว้ว่าหัวว่านหรือลำต้นที่อยู่ใต้ดินของว่านรางเงินสามารถใช้รักษาฝี แผล และใช้แก้ปวดได้ โดยจะนำมาโขลกให้ละเอียดแล้วผสมกับเหล้าขาว จากนั้นนำมาพอกหรือทาบริเวณที่เป็นแผลหรือมีอาการปวด นอกจากนี้ยังมีการนำใบมาต้มแล้วใช้ดื่มเพื่อแก้ร้อนในหรือช้ำในได้ค่ะ

ความหมายของว่านรางเงิน

ว่านรางเงินถือเป็นไม้มงคลตามความเชื่อของคนไทย โดยเชื่อกันว่ามีอนุภาพด้าน “เมตตามหานิยม” ก็คือ จะทำให้บ้านหรือร้านค้าที่ปลูกว่านรางเงินเป็นบ้านที่มีสิริมงคล มีโชคลาภและเงินทองไหลมาเทมา นิยมปลูกให้ครบทั้ง 3 ชนิดคือ ว่านรางเงิน ว่านรางทอง และว่านรางนาก จะทำให้มีความเจริญก้าวหน้ายิ่งๆ ขึ้นไปค่ะ

อนุกรมวิธานของว่านรางเงิน

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ว่านรางเงินเป็นไม้ล้มลุก มีหัวอยู่ใต้ดินลักษณะเหมือนหอมหัวใหญ่ ใบจะมีลักษณะคล้ายใบหอก สีเขี้ยวเข้ม มีเส้นตรงกลางสีขาวพาดยาวตลอดใบ ก้านช่อดอกยาว ดอกตูมมีกลีบหุ้มดอกสีเขียว เมื่อกลีบหุ้มดอกแย้มออกกลีบดอกด้านในจะมีสีขาวและจะเข้มขึ้นเล็กน้อยจนเมื่อดอกบาน พื้นดอกสีขาวมีลายเส้นสีชมพูอมแดง ส่วนเกสรจะมีสีเหลืองอมเทา

ดอก ว่านรางเงินจะมีดอกลักษณะเป็นช่อแบบซี่ของร่มโดยมีก้านดอกยาวชูดอกขึ้นเหนือต้น ก้านดอกจะมีลักษณะกลมและแข็งแรง ดอกของว่านรางเงินจะเป็นพื้นสีขาวมีลายเส้นสีชมพูอมแดงตัดกับเกสรสีเหลืองอมเทา ในหนึ่งดอกจะมีกลีบดอกอยู่ 6 กลีบเป็นกลีบยาวใหญ่ และช่อหนึ่งจะมีดอกประมาณ 4 ดอก รูปดอกเป็นทรงกรวยลักษณะคล้ายระฆังคว่ำ มีสีสันสวยงาม

ใบ ว่านรางเงินมีใบคล้ายใบหอกสีเขียวเข้ม เป็นใบเดี่ยวปลายใบแหลม มีเส้นตรงกลางสีขาวพาดยาวตั้งแต่โคนจนถึงปลายใบ มองเห็นได้ชัดเจน

ลำต้น มีลำต้นใต้ดินลักษณะคล้ายกับหอมหัวใหญ่สีขาวแต่มีกาบหนากว่า

การขยายพันธุ์ว่านรางเงิน

นิยมขยายพันธุ์ด้วยการแยกหน่อและการแยกหัว ซึ่งว่านรางเงินเป็นไม้หัวที่มีอายุหลายปี

การปลูกและการดูแลรักษา

ว่านรางเงินเป็นพืชที่ดูแลง่าย จะปลูกในกระถางหรือปลูกลงดินก็ได้โดยจะแตกกอเอง การปลูกว่านรางเงินเมื่อนำหัวว่านใส่ลงไปในหลุมที่เตรียมไว้แล้วกลบดินพอมิดหัวว่าน แต่อย่ากดดินให้แน่นเกินไป จากนั้นก็รดน้ำตาม

แสง ว่านรางเงินชอบอยู่ในที่ร่มรำไร มีแดดเพียงครึ่งวัน แต่ก็สามารถปลูกกลางแจ้งได้เหมือนกัน

น้ำ ว่านรางเงินชอบน้ำปานกลาง ให้รดน้ำได้ทุกวัน แต่จะไม่ชอบน้ำขัง หัวของว่านจะเก็บสารอาหารเอาไว้ทำให้ว่านรางเงินสามารถทนแล้งได้

ดิน การปลูกว่านรางเงินให้ใช้ดินร่วนปนทรายที่ระบายน้ำได้ดี ไม่ทำให้น้ำขังและสามารถระบายอากาศได้ดี

ว่านรางเงินเป็นอีกหนึ่งในไม้ประดับที่เหมาะจะปลูกไว้ที่บ้านนะคะ ทั้งความสวยงามของดอกและใบ รวมถึงความหมายดีๆ ของว่านรางเงินด้วย เราเองก็คิดว่าจะลองไปหาว่านรางทองและว่างรางนากมาปลูกให้ครบทั้ง 3 อย่าง ถ้าได้ครบแล้วจะเอารูปสวยๆ และความรู้เรื่องการปลูกรวมถึงการดูแลรักษามาฝากนะคะ

เราเพิ่งรู้จักดอกผีเสื้อราตรีเมื่อไม่นานมานี้เอง ทั้งๆ ที่มีอยู่ที่บ้านแต่ก็ไม่ได้สนใจ จนวันหนึ่งอยากถ่ายรูปดอกไม้เล่นๆ เลยเดินหาดูรอบๆ บ้านว่าพอจะมีอะไรสวยๆ น่าสนใจบ้าง แล้วก็ได้เจอต้นดอกไม้ที่มีใบแปลกๆ นี้

ผีเสื้อราตรีที่บ้านเรามีใบสีม่วงเข้ม ใบแต่ละใบเป็นรูปสามเหลี่ยม และจะเรียงเป็นแนววงกลม 3 ใบโดยเอาด้านที่เป็นมุมของสามเหลี่ยมชนกัน เวลาที่มองไกลๆ แล้วมีลมพัดก็จะให้ความรู้สึกเหมือนมีผีเสื้อเกาะอยู่ที่กระถางต้นไม้หลายๆ ตัว

ดอกของต้นผีเสื้อราตรีก็น่ารักไม่ใช่เล่นเลย มองผ่านๆ ก็ไม่ได้โดดเด่นอะไรมาก เป็นดอกไม้เล็กๆ สีชมพู-ม่วงอ่อนจนเกือบขาว แต่พอมองผ่านเลนส์ใกล้ๆ ตอนที่กำลังจะถ่ายรูปและหลังจากที่ถ่ายรูปออกมาแล้ว เลยเพิ่งเห็นว่าเป็นดอกที่น่ารักและมีสีสวยใช้ได้เลย เพราะตรงกลางจะเป็นสีเขียวอ่อน ตัดกับสีชมพู-ม่วงแล้วก็ขึ้นกล้องดีจริงๆ

ผีเสื้อราตรีเหมาะที่จะใช้เป็นไม้ประดับตกแต่งโดยอาจจะแขวนไว้รอบๆ บ้านตามแนวรั้วหรือระเบียง ตรงที่มีลมผ่าน ในวันว่างๆ ออกมานั่งรับลมหรือเดินเล่นก็คงจะมองเพลินๆ ได้ไม่น้อยเลย

อ้อ สำหรับคนที่ชอบถ่ายรูปดอกไม้แบบเรา ก็น่าจะชอบต้นผีเสื้อราตรีนี้เหมือนกัน เพราะว่าเป็นต้นดอกไม้ที่มีมุมให้ปรับเปลี่ยนได้เยอะแยะ สวยทั้งดอกและใบ ทำให้สร้างสรรค์รูปถ่ายที่แตกต่างกันได้หลายแบบทีเดียว

อนุกรมวิธานของผีเสื้อราตรี

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ผีเสื้อราตรีเป็นพืชล้มลุก มีหัว และมีใบสีเขียวหรือม่วงลักษณะคล้ายตัวผีเสื้อกางปีกที่มักจะหุบในเวลากลางคืน ดอกมีสีชมพู-ม่วงอ่อนเกือบขาว โดยทั่วไปนิยมปลูกเป็นไม้กระถาง ผีเสื้อราตรีชอบน้ำปานกลางและเติบโตได้ดีในที่มีแดดรำไรหรือในที่ร่ม

ดอก ผีเสื้อราตรีออกดอกเป็นดอกเดี่ยว โดยก้านดอกจะออกจากก้านลำต้น มีสีชมพู-ม่วงอ่อนเกือบขาว มีกลีบดอก 5 กลีบ เป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีเกสรตัวผู้ 5-6 ตัว

ใบ ผีเสื้อราตรีมีใบเป็นสีเขียวหรือสีม่วง ใบแต่ละใบเป็นรูปสามเหลี่ยม และจะเรียงเป็นแนววงกลม 3 ใบโดยเอาด้านที่เป็นมุมของสามเหลี่ยมชนกัน ดูเผินๆ คล้ายกับตัวผีเสื้อใบกางปีก ใบจะหุบในเวลากลางคืน

การขยายพันธุ์ผีเสื้อราตรี

ผีเสื้อราตรีขยายพันธุ์ได้ด้วยการแยกหน่อโดยให้แบ่งหัวที่เป็นแง่ง แล้วบิออกมาเป็นปล้อง จากนั้นนำไปปลูกในกระถาง รดน้ำให้ชุ่ม วางไว้ในที่แสงรำไรหรือในที่ร่ม ประมาณ 3 – 5 วันจะมีใบเล็กๆ แทงยอดออกมา

การดูแลรักษา

ถ้าต้องการให้ผีเสื้อราตรีออกดอกเยอะและบานพร้อมๆ กันก็ควรจะเด็ดยอดเมื่อต้นสูงประมาณ 6 นิ้วนะคะ หรืออาจจะเด็ดหลังจากปลูกไปแล้วประมาณ 4 สัปดาห์ จะทำให้ต้นแตกกิ่งก้านเป็นพุ่มที่ใหญ่ขึ้นค่ะ

แสง ผีเสื้อราตรีเป็นพืชที่ต้องการแสงมากพอสมควร แต่อย่าให้ร้อนจัดมากเกินไป

น้ำ ผีเสื้อราตรีมีความต้องการน้ำปานกลาง และอย่ารดน้ำให้แฉะเกินไปเพราะจะทำให้เหง้าเน่าได้

ดิน เจริญเติบโตได้ในดินร่วนซุย หรืออาจใช้ดินอื่นๆ ที่ระบายน้ำได้ดีและไม่ใช่พวกดินเหนียว

ปุ๋ย ใส่เท่าที่จำเป็นโดยใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมัก เพราะจะช่วยทำให้ดินร่วนซุย

ผีเสื้อราตรีจะมีช่วงพักปีละ 2 – 3 ครั้ง โดยที่ใบจะเริ่มเฉาเพราะเป็นไม้หัว ช่วงนี้ให้หยุดการรดน้ำไปเลยนะคะ ถ้ามีใบที่เหี่ยวก็ให้ปล่อยไว้อย่างนั้น อย่าเด็ดทิ้ง รอเวลาประมาณ 3 – 4 สัปดาห์ หลังจากนั้นก็ให้ดูแลรดน้ำตามปกติได้เลยค่ะ